اقسام « عین » کدام است؟

 

« عین » اقسامی دارد. قانونگذار در مواد 338 و 350 « قانون مدنی »، سه نوع از شایعترین « عین »ها را برشمرده که عبارتند از: « عین معین »، « عین کلی در ذمه » و « عینی کلی در حکم معین یا کلی معین ».

الف- « عین معین »: « عین معین » آن است که در عالم خارج، مشخص، معین و قابل اشاره بوده و حد و حدود و ابعاد آن کاملا، واضح و معلوم باشد؛ مثل این کتاب یا آن زمین. « عین معین » را « عین شخصی » یا « عین خارجی » نیز، می نامند که بر دو نوع، است: « مفروز » و « مشاع » ( از مصدر « اشاعه »، به معنای « انتشار » ).

ب- « عین کلی فی الذمه » ( کلی ): « مال »ی است که اوصاف، جنس و مقدار آن تعیین شود و در عالم خارج، صادق بر افراد عدیده، باشد. این گونه اموال معمولا، در تعهدات، مد نظر، قرار می گیرند؛ به عنوان مثال، تعهد به تحویل 10 دستگاه یخچال 12 فوت « آزمایش » یا تعهد به تحویل 10 دستگاه اتومبیل « پژو 405 » رنگ قرمز آپشن ... با امکانات ... . در این حالت، متعهد باید مطابق اوصاف تعیین شده، نسبت به تحویل مال مورد نظر، اقدام نماید. اگر مصادیق زیادی دارای این اوصاف، باشند، متعهد آزاد است که هر کدام از مصادیق را تحویل بدهد؛ اما نباید از فرد معیوب، تحویل دهد. مطابق ماده 279 « قانون مدنی »، اگر موضوع تعهد « عین شخصی » نبوده و « کلی » باشد، متعهد مجبور نیست از فرد اعلای آن، ایفاء کند؛ لیکن از فردی هم که عرفا، معیوب است، نمی تواند بدهد. در این گونه تعهدات، شخص متعهد مؤظف نیست که « مال معینی » را در مقام وفای به عهد، به متعهد له، بدهد؛ بلکه می بایست مصداقی از مصادیق موجود را انتخاب نماید که شرایط موضوع تعهد را داراست و آن را به متعهد له، تسلیم کند. متعهد در ایفای تعهد خود، باید مالی را تحویل دهد که از دیدگاه عرف، آن صفات و مقدار را داشته  باشد. او باید مصادیق خارجی اموالی را که متعهد بوده و بر افراد عدیده، صادق است مشخص و تعهد خود را ایفاء نماید. موضوع قابل ذکر اینکه اگر مالی درقرارداد « بیع »، به نحوی کلی، خرید و فروش شود، باید سه چیز در آن، مشخص و ذکر گردد و در غیر این صورت، معامله « باطل » است: اول، « مقدار » ( به عنوان مثال، 100 کیلو )، دوم، « جنس » ( به عنوان مثال، « برنج طارم » ) و سوم، « وصف » ( مثل « برنج طارم اعلی یا درجه یک  » ).

ج- « عین کلی در معین » ( در حکم « عین معین » ): هر گاه، شخصی مقداری معین از مالی را که اجزای آن با هم، مساوی هستند را مالک شود، آن موضوع « عین کلی در معین » یا « در حکم عین خارجی » است. لذا، اگر شخصی یک کیلو از میوه های یک جعبه پرتقال را بخرد، تا زمانی که یک کیلو جدا نشده، حقی که خریدار در آن، دارد « کلی در معین » است. « عین کلی در معین » را « در حکم معین » نیز، گفته اند؛ زیرا « یک کیلو پرتقال » خارج از جعبه، نبوده و در ذمه فروشنده، نیست. البته مصداق آن نیز، « معین » نیست؛ چرا که تا زمانی که جدا نشده، نمی توان گفت دقیقا، کدام یک متعلق به اوست. به همین جهت، گفته می شود « در حکم معین » می باشد. بدین ترتیب، در « عین کلی در معین »، موضوع تعهد « مقدار معین » از مجموعه ای از اموال شبیه به هم، هست. لذا، « در حکم عین معین » نامیده می شود. متعهد در این حالت، می تواند موضوع تعهد را از هر قسمت از آن مجموعه، استخراج نماید و در مقام ایفای تعهد، به متعهد له، تسلیم کند.