تعریف و موضوع علم حقوق چیست؟

 

علم حقوق شاخه ای از دانش اجتماعی است که به بررسی استدلالی و روشمند مقررات حاکم بر جامعه و دولت می پردازد و چگونگی پیدایش، سیر تحول، وضع و تصویب، تفسیر و استنباط و بالاخره اجرای آنها را مورد بحث قرار می دهد. از سوی دیگر، علم حقوق صرفا به بررسی نظام حقوقی و دریافت نظر قانونگذار خلاصه نمی شود. جهت رسیدن به مقصود بالا، نیازمند آموختن و به کار بستن آموزه هایی هستیم که بدون کمک آنها، کار استنباط حقوقی و دریافت نظر قانونگذار ناممکن است. این آموزه ها بی شک، جزئی از علم حقوق هستند؛ گرچه مستقیما جزئی از مقررات حاکم بر جامعه نیستند. به طور خلاصه، اصطلاح علم حقوق در دو مفهوم خاص و عام به کار می رود. علم حقوق به معنای خاص آن، به بررسی مقررات الزام آور اجتماعی، چگونگی دادرسی و چگونگی وضع این قوانین می پردازد و به معنای عام آن - افزون بر آن - بررسی عرصه های دیگری که با مقررات اجتماعی مرتبطند؛ مانند تاریخ حقوق، فلسفه حقوق، آیین استنباط حقوق، جامعه شناسی حقوقی و ...، را در بر می گیرد.

موضوع اصلی علم حقوق مقررات و قواعد الزام آور اجتماعی است؛ اما علاوه بر آن، از موضوعات دیگری؛ همچون انطباق یا عدم انطباق قواعد حقوقی بر عدالت و ارزشهای اخلاقی، لزوم ثبات یا تحول این مقررات، ریشه وقوع جرایم و راههای پیشگیری از آن و ...، نیز سخن به میان می آید. به همین دلیل، جرم شناسی و امثال؛ آن با اینکه از مقررات جزایی سخن نمی گویند و بیشتر به روانشناسی و جامعه شناسی و ... نزدیکند، از موضوعات علم حقوق به معنای عام به شمار می روند یا دست کم، در شمار علوم میان رشته ای بین حقوق و دیگر علوم قرار می گیرند. علومی که در رابطه با علم حقوقند عبارتند از: جامعه شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی، اقتصاد، تاریخ و فقه.